ĐẠI VIỆT SỬ KÝ TOÀN THƯ

(NHÀ XUẤT BẢN VĂN HOÁ THÔNG TIN)

LỜI NÓI ĐẦU

ĐẠI VIỆT SỬ KÝ TOÀN THƯ là bộ sử lớn, có giá trị về nhiều mặt, là một di sản quý báu của nền văn hoá dân tộc.

Bằng tất cả văn bản, tư liệu còn lưu giữ được, các nhà sử học đã cho chúng ta biết Đại Việt sử ký toàn thư mà chúng ta hiện có không phải là sách chỉ do Ngô Sĩ Liên soạn mà do nhiều người viết ở các thời kỳ khác nhau như Lê Văn Hưu (Đại Việt sử ký), Phan Phù Tiên (Sử Ký Tục Biên), sau này Phạm Công Trứ và một số người khác viết thêm một phần Bản kỷ tục biên và làm công việc hiệu đính v.v...

Năm 1967, lần đầu tiên bộ Đại Việt sử ký toàn thư gồm 4 tập do nhà Hán học Cao Huy Giu dịch và Giáo sư Đào Duy Anh hiệu đính ra mắt bạn đọc. Năm 1971, bộ sử đó được tái bản lần thứ nhất, có sửa chữa bổ sung.

Sau này, chúng ta được biết bản in xưa nhất của bộ Đại Việt sử ký toàn thư là bản Nội các quan bản được in từ ván khắc năm Chính Hoà 18 (1697). Bản in này do Giáo sư sử học Phan Huy Lê mang từ Paris trờ về nước. Kể từ đó, cùng với sự giúp đỡ đồng thời của các bạn Pháp (năm 1985) đã tặng chúng ta bộ phim (micro film) bản in Nội các quan bản, và Nhà xuất bản Khoa học xã hội đã tiến hành dịch, chú thích, hiệu đính, xuất bản đầu đủ cả 4 tập.

Như vậy, trong mấy chục năm qua, giới nghiên cứu và bạn đọc yêu mến lịch sử nước nhà đã có hai bản dịch về cùng một bộ sách vĩ đại ấy.

Lần này, được sự đồng ý của gia đình giáo sư Đào Duy Anh, chúng tôi in lại bộ Đại Việt sử ký toàn thư xuất bản năm 1971 đã có sửa chữa và bổ sung trong công việc dịch và hiệu đính, với mục đích giúp bạn đọc rộng rãi thấy rõ giá trị của bộ sách trong lịch sử sử học VIệt Nam nói riêng và lich sử văn hoá Việt Nam nói chung.

GIỚI THIỆU

Trong các sách lịch sử cũ của ta, thì Đại Việt sử ký toàn thư là một bộ sử lớn chép từ Hồng Bàng đến Ất Mão (1675) đời vua Gia Tôn nhà Lê.

Đại Việt sử ký toàn thư, đầu tiên là Sử ký toàn thư do Ngô Sĩ Liên dựa vào bộ Đại Việt sử ký của Lê Văn Hưu và bộ Sử ký tục biên của Phan Phu Tiên mà viết ra hồi nửa cuối thế kỷ XV. Đến năm Ất Tị (1665) đời vua Lê Huyền Tôn (Cảnh Trị thứ 3), Tây vương Trịnh Tạc sai Phạm Công Trứ khảo đính bộ Sử ký toàn thư của họ Ngô và viết thêm phần Bản kỷ tục biên. Đại Việt sử ký toàn thư được Phạm Công Trứ sửa chữa và bổ sung, mười phần mới in được năm sáu phần. Đến năm Đinh Sửu (1697) đời vua Lê Huyền Tôn, Định vương Trịnh Căn sai bọn Lê Hi và Nguyễn Quý Đức sửa chữa và làm nốt phần Bản kỷ tục biên từ năm 1663 đến năm 1675.

Như vậy Đại Việt sử ký toàn thư mà chúng ta hiện có không phải là sách chỉ do Ngô Sĩ Liên soạn mà là do nhiều người viết ờ các thời kỳ khác nhau như đã nói ở trên.

Nếu Khâm định Việt sử thông giám cương mục mà bản dịch lấy tên là Việt Sử thông giám cương mục chép từ đời Hồng Bàng đến năm Lê Chiêu Thống thứ 3 tức năm Kỷ Dậu (1798) thì Đại Việt sử ký toàn thư chỉ chép từ đời Hồng Bàng đến Lê Gia Tôn năm thứ 2 tức năm Ất Mão (1675). Đứng về thời gian mà nói, Đại Việt sử ký toàn thư không dài bằng Khâm định Việt sử thông giám cương mục, về thời gian Khâm định Việt sử thông giám cương mục dài hơn Đại Việt sử ký toàn thư 114 năm.

Nhưng sự khác nhau giữa Đại Việt sử ký toàn thư và Khâm định Việt sử thông giám cương mục không phải là sự khác nhau về thời gian.

Như nhiều người đã biết, bộ Đại Việt sử ký của Lê Văn Hưu là bộ thông sử xưa nhất và đầy đủ nhất của chúng ta từ hồi thế ký XIII trở về trước. Tiếc rằng bộ sử quý ấy hiện nay không còn nữa. Chúng ta chỉ biết về Đại Việt sử ký của Lê Văn Hưu qua Đại Việt sử ký toàn thư mà Ngô Sĩ Liên là tác giả đầu tiên, vì khi viết Sử ký toàn thư, Ngô Sĩ Liên đã dựa vào Đại Việt sử ký rất nhiều. Nếu chúng ta có thể gọi Đại Việt sử kýcủa Lê Văn Hưu là bộ sách mẹ của các sách lịch sử, thì chúng ta cũng có thể thông qua Đại Việt sử ký toàn thư mà biết được mặt mũi người mẹ sách lịch sử ấy một phần nào.

Đó là lý do khiến cho chúng tôi thấy cần phải dịch và xuất bản Đại Việt sử ký toàn thư.

Lý do thứ hai khiến cho chúng tôi cần phải dịch và xuất bản Đại Việt sử ký toàn thư, sau khi đã dịch và xuất bản Khâm định Việt sử thông giám cương mục là ở chỗ sử bút của hai bộ sách lịch sử này rất khác nhau. Sử bút của bộ Khâm định Việt sử thông giám cương mục là sử bút Xuân Thu, cụ thể là bút bộ Cương mục của Chu Hi, tức phép viết sử theo một nguyên tắc khen chê nhất định. Ở một chừng mực nhất định sử bút của bộ Đại Việt sử ký toàn thư cũng là Xuân Thu. Trong bài "Biểu dâng sách Đại Việt sử ký toàn thư" lên vua Lê Thánh Tôn, chính Ngô Sĩ Liên cũng viết: "Cũng bắt chước lối biên niên của Mã sử (tức Sử ký của Tư Mã Thiên), nhưng thực chắp vá chẳng ra sao, cũng học phép tị sự của Lân kinh (kinh Xuân Thu của Khổng Tử), đâu dám cẩm nghiêm mà sánh kịp". Nhưng sử bút của Đại Việt sử ký toàn thư về mặt khen chê không chặt chẽ bằng sử bút Khâm định Việt sử thông giám cương mục, vì vậy ở Đại Việt sử ký toàn thư có rất nhiều chi tiết mà Khâm định Việt sử thông giám cương mục không có. Những chi tiết này tuy là chi tiết, nhưng lại rất cần thiết cho việc tìm hiểu nghiên cứu xã hội Việt Nam trong quá khứ.

Khâm định Việt sử thông giám cương mục chú ý nêu việc lớn lên làm Cương để ghi việc nhỏ làm Mục ở sau. Bị bó buộc bởi thể thức ấy, Khâm định Việt sử thông giám cương mục đã phải bỏ đi rất nhiều việc nhỏ khó gắn vào làm mục cho cương đã nêu ra. Còn Đại Việt sử ký toàn thư chép sự việc theo thứ tự năm tháng này, cho nên nó chép liên tục được cả việc lớn lẫn việc nhỏ, do đó, nó có nhiều việc nhỏ mà Khâm định Việt sử thông giám cương mục không có.

Chúng ta đều biết rằng khi biên soạn Khâm định Việt sử thông giám cương mục, các sử thần trong Quốc sử quán triều Nguyễn đã dựa rất nhiều vào Đại Việt sử ký toàn thư. Nhưng do sử bút của hai bộ sử khác nhau, hai bộ sử cũng khác nhau về nhiều phương diện.

Đại Việt sử ký toàn thư là bộ sách lịch sử quý báu trong tủ sách sử cũ của nước Việt Nam, rất cần thiết cho những người nghiên cứu lịch sử dân tộc.

NGÔ SĨ LIÊN là người làng Chúc Lý, huyện Chương Mỹ tỉnh Hà Đông (nay là Hà Tây). Không rõ ông sinh vào năm nào và mất vào năm nào. Chỉ biết ông hoạt động dưới cái triều thời Lê sơ như Lê Thái Tôn (1434 - 1442), Lê Nhân Tôn (1442 - 1495), Lê Thánh Tôn (1460 - 1497). Năm Đại Bảo thứ ba đời vua Lê Thái Tôn tức năm Nhâm Tuất (1442), Ngô Sĩ Liên thi đậu tiến sĩ và được cử vào Hàn Lâm viện. Khi Lê Nghi Dân giết Lê Nhân Tôn và cướp ngôi vua, Ngô Sĩ Liên giữ chức đô ngự sử. Sau khi lên ngôi vua được ít lâu, Lê Thánh Tôn cử ông là sử quán tu soạn, biên soạn bộ Sử ký toàn thư. Ông đã căn cứ vào bộ Đại Việt sử ký của Lê Văn Hưu và Sử ký tục biên mà biên soạn ra bộ Sử ký toàn thư. Bộ sách này sau mấy lâdn khảo đính và bổ sung, mang tên là Đại Việt sử ký toàn thư như chúng ta hiệu có.

------------------------------------------------------------------------------
Phần tìm kiếm thêm (không có trong bộ sách):

Ngô Sĩ Liên người làng Chúc Lý, huyện Chương Đức (nay thuộc huyện Chương Mỹ, tỉnh Hà Tây). Theo các tài liệu mới được công bố gần đây, Ngô Sĩ Liên tham gia khởi nghĩa Lam Sơn khá sớm, cùng với Nguyễn Nhữ Soạn (em cùng cha khác mẹ với Nguyễn Trãi) giữ chức vụ thư ký trong nghĩa quân, nhiều lần được Lê Lợi cử đi giao thiệp với quân Minh trong những thời kỳ đôi bên tạm hòa hoãn để củng cố lực lượng.

Rất đáng tiếc, về năm sinh và năm mất của ông, hiện nay vẫn chưa được biết thật đích xác, nhưng theo Đại Việt lịch triều đăng khoa lục thì ông thọ tới 98 tuổi, đỗ tiến sĩ khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Đại Bảo thứ 3 đời Lê Thái Tông (1434-1442). Đây là khoa thi đầu tiên được triều đình tổ chức lễ xướng danh, yết bảng; các vị tiến sĩ tân khoa được vua ban mũ áo, vào cung dự yến, được ban ngựa quý để đi dạo chơi thăm phố xá kinh kỳ, được "ân tứ vinh quy" với lễ đón rước rất trọng thể. Và sau này, theo lệnh vua Lê Thánh Tông, họ tên lại được khắc vào bia đá, đặt ở Văn Miếu, để "làm gương sáng cho muôn đời".

Sau khi thi đỗ, Ngô Sĩ Liên đã từng giữ các chức Đô ngự sử dưới triều Lê Nhân Tông, Lễ bộ Hữu thị lang, Triều liệt đại phu kiêm Quốc Tử Giám Tư nghiệp, kiêm Sử quan tu soạn dưới triều Lê Thánh Tông. Đóng góp to lớn mà Ngô Sĩ Liên còn để lại cho đời sau chính là bộ Đại Việt sử ký toàn thư mà ông đã biên soạn theo lệnh nhà vua và đã hoàn thành vào năm Kỷ Hợi, niên hiệu Hồng Đức thứ 10 đời Lê Thánh Tông, gồm 15 quyển, chia thành hai phần:

Phần một (ngoại kỷ), gồm 5 quyển, chép từ thời Hồng Bàng đến hết thời Bắc thuộc (năm 938). Phần hai (bản kỷ) gồm 10 quyển, chép từ thời Ngô Quyền dựng nước (năm 938) đến khi vua Lê Thái Tổ lên ngôi (năm 1428).

Bài tựa Đại Việt sử ký ngoại kỷ toàn thư cũng do Ngô Sĩ Liên viết, có đoạn nêu rõ: "Trộm nghĩ: may gặp buổi thịnh trị, tự thẹn không chút báo đền, nên không tự nghĩ sức học kém cỏi, lấy hai bộ sách của các bậc tiên hiền làm trước đây, sửa sang lại, thêm vào một quyển Ngoại kỷ, gồm một số quyển, gọi là Đại Việt sử ký toàn thư. Trong bộ sách này, về sự việc, có việc nào trước kia quên sót thì bổ sung vào; về thể lệ có lệ nào chưa thật đúng thì chỉnh lý lại; về văn có chỗ nào chưa ổn thì đổi thay đi; thảng hoặc có việc nào hay việc nào dở có thể làm gương khuyên răn được thì góp thêm ý kiến quê kệch ở dưới... Tuy những lời khen chê ấy chưa có thể làm công luận cho muôn đời về sau nhưng may ra cũng có thể giúp ích phần nào cho việc tra cứu tìm hiểu...". Qua những đoạn trích trên đây cũng có thể thấy được đôi nét tổng quát về quan niệm, bút pháp sử học... của Ngô Sĩ Liên.

Bộ Đại Việt sử ký toàn thư hiện đang lưu hành, tuy do Ngô Sĩ Liên khởi thảo (hoàn thành vào năm 1479), nhưng đã được các sử thần các đời khác như: Vũ Quỳnh, Lê Tung, Phạm Công Trứ, Lê Hy... hiệu chỉnh bổ sung thêm. Phần đóng góp chủ yếu của tiến sĩ họ Ngô vào bộ quốc sử lớn này là: đặt tên cho bộ sách là Đại Việt sử ký toàn thư, được triều đình và các đời sau chính thức công nhận. Cuốn Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên đã dựa vào Đại Việt sử ký của Lê Văn Hưu và Đại Việt sử ký tục biên của Phan Phu Tiên. Ông viết thêm 1 quyển thuộc Ngoại kỷ, trình bày lại tiến trình lịch sử của Việt Nam từ họ Hồng Bàng cho tới khi quân xâm lược Minh bị đánh đuổi về nước; viết Tam triều bản kỷ, sau này được đưa vào phần Bản kỷ toàn thư và Bản kỷ thực lục; viết bài tựa Đại Việt sử ký ngoại kỷ toàn thư, biểu dâng sách Đại Việt sử ký toàn thư, phần Phàm lệ Đại Việt sử ký toàn thư; viết những lời bình luận (hiện còn thấy 166 đoạn) có ghi rõ "sử thần Ngô Sĩ Liên viết"... Khác với phần lớn các lời bình của Lê Văn Hưu hoặc Phan Phu Tiên, những đoạn bình luận lịch sử của Ngô Sĩ Liên thường dài hơn, do đó cũng thường cặn kẽ hơn, sinh động hơn; nhiều đoạn có thể coi như lời tổng kết cả một giai đoạn lịch sử. Những dòng ca tụng các bậc trung thần nghĩa sĩ vì nước quên thân; những lời chỉ trích các hành động tham bạo của kẻ gian tà, những lời tố cáo vạch trần những âm mưu quỷ kế của kẻ thù được viết với ngọn bút tài hoa của Ngô Sĩ Liên vốn là người học sâu biết rộng, có ý thức vươn tới sự hoàn thiện như Sử Mã (Sử ký của Tư Mã Thiên), Lâm kinh (Kinh Xuân Thu do Khổng Tử san định), thực sự đã làm cho biết bao thế hệ người đọc đời sau cảm phục sâu sắc.

Bộ Đại Việt sử ký toàn thư là một cống hiến to lớn của Ngô Sĩ Liên vào kho tàng văn hóa dân tộc.

Ðặng Ðức Siêu - Yến Trang

Tiếp theo : TỰA "ĐẠI VIỆT SỬ KÝ TỤC BIÊN"

...

hic , đâu có ai đọc đâu